Veiz Sejko – Kronika e një intelektuali të përndjekur që nuk u nënshtrua kurrë

miremengjes.net

Anxhela Qyshka

Një jetë që fillon me vuajtje dhe mbaron me krenari

Veiz Sejko lindi në vitin 1912, vitin e shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, në qytetin jugor të Konispolit, një vatër e njohur e patriotizmit çam. Ai u bë jetim në moshë fare të vogël, vetëm tetë vjeç, dhe kjo ndodhi e tronditi thellë jetën e tij. Humbja e prindërve e detyroi të piqej para kohe dhe të ballafaqohej me vështirësi të shumta që në fëmijëri. Pavarësisht këtyre kushteve të rënda, ai nuk u dorëzua, por zhvilloi një etje të jashtëzakonshme për dije dhe vetëarsim. Në moshë 15-vjeçare, mori një vendim që do të ndryshonte jetën e tij: të shkonte në Shkodër për të ndjekur gjimnazin. Pa para, pa ndihmë, ai eci në këmbë nga Konispoli në Shkodër, duke përballuar rreziqet dhe lodhjen e rrugës. Gjatë kohës që studionte, punonte si shegert ditën dhe studionte natën, duke treguar një përkushtim të rrallë. Ai filloi të botojë shkrime në gazetat shqiptare, ku trajtonte tema sociale dhe kombëtare, që u bënë shpejt objekt i vëzhgimit të autoriteteve. Artikujt e tij nxitën reflektim dhe frymë patriotike, por gjithashtu i sjellën burgosje dhe ndjekje.

Beogradi, Roma, dhe kthimi në një atdhe që e tradhtoi

Pas burgosjes në Shqipëri, Veiz Sejko u detyrua të largohej në Jugosllavi, ku vazhdoi gjimnazin në qytetin Krushevac. Aty e përfundoi shkollimin e mesëm me rezultate të shkëlqyera dhe u regjistrua në Fakultetin e Drejtësisë në Universitetin e Beogradit. Por edhe këtu, fjalët e tij të fuqishme për të drejtat e shqiptarëve në Jugosllavi u bënë shkak për arrestimin dhe dëbimin e tij nga shteti jugosllav. I dëbuar dhe i përjashtuar, Veiz Sejko nuk ndaloi. Me ndihmën e një burse, ai vazhdoi studimet në Itali dhe u diplomua për drejtësi në Universitetin e Romës në vitin 1940. Ky ishte një arritje e jashtëzakonshme, duke pasur parasysh rrethanat në të cilat jetonte. Kur u kthye në Shqipëri, ai fillimisht punoi në Radio Tirana dhe më pas në Ministrinë e Drejtësisë. Por regjimi komunist nuk e duronte mendimin ndryshe dhe refuzimin e tij për të qenë pjesë e makinerisë së propagandës. Ai u përjashtua nga profesioni dhe iu ndalua të botojë ose të ushtrojë veprimtari publike. Kështu, intelektuali me diploma dhe njohuri të thella, u detyrua të shiste cigare në rrugët e Tiranës për të mbijetuar.

Vepra e tij për eposin shqiptar – një thesar i harruar

Veiz Sejko ishte ndër studiuesit e rrallë që iu kushtua krahasimit të epikës shqiptare me atë të arbërshëve dhe të serbokroatëve. Vepra e tij kryesore në këtë fushë éshtë “Mbi elementet e përbashkëta në epikën shqiptaro-arbëreshe dhe serbokroate”. Ai analizoi me hollësi strukturat e vargut, motivet, simbolikën dhe funksionin social të epikës në këto kultura. Duke studiuar me qindra vargje dhe këngë epike, ai arriti në përfundimin se kultura shqiptare kishte një bosht unik brenda trashëgimisë ballkanike. Eposi shqiptar, sipas Sejkos, ishte mishërimi i karakterit kombëtar: besa, nderi, dhe qëndresa. Ai krahasoi kreshnikët shqiptarë me heronjtë arbëreshë dhe figurat e epikës sllave, duke treguar se edhe pse kishte ngjashmëri formale, thelbi i mesazhit dhe fryma epike ishin të ndryshme. Vepra e tij mbetet një gur themeli në studimet e epikës shqiptare, edhe pse u botua vetëm pas vdekjes. Kjo vepër tregon jo vetëm pasionin e tij për folklorin, por edhe qasjen shkencore dhe kritike që ai pati ndaj kulturës kombëtare. Éshtë një vepër që duhet të jetë pjesë e literaturës së domosdoshme për studiuesit dhe studentët e letërsi-folklorit.

Nën pseudonime, fjalët e tij shpëtonin

Në një periudhë të errët të censurës dhe ndjekjes, Veiz Sejko gjeti mënyrën e tij për të mos heshtur. Ai filloi të botojë me pseudonime si Mark Mikelini, Taraboshi dhe Korrespondenti. Këto emra të rremë i dhanë mundësi të vazhdonte të shprehte mendimet e tij dhe të ndikonte tek lexuesit pa u zbuluar nga autoritetet. Ai botoi tregime si “Përpara maturës”, ku trajtohej përballja e rinisë me sfidat morale dhe sociale. Gjithashtu shkroi dramën “Hakmarrja”, një analizë e thellë e ndërgjegjes, hakut dhe drejtësisë në shoqërinë shqiptare. Puna e tij letrare reflektonte një shoqëri në krizë të thellë vlerash, por gjithashtu nëmbante shpresën dhe vullnetin për ndryshim. Ai ishte i vetëdijshëm se shkrimet e tij mund të kishin pasoja të rënda, por kurrë nuk ndaloi së shkruari. Pseudonimet nuk ishin thjesht maska, por porta drejt lirisë së shprehjes. Fjalët e tij, edhe pse të fshehura, mbetën të gjalla dhe ndikuan tek breza të tërë lexuesish. Ai i dha jetë letërsi...