Çështja Çame, një dramë historike e lënë pezull në ndërgjegjen diplomatike europiane

Pergatiti: Anxhela Qyshka; Tanush Caushi

(Përpunim për publikim mbi bazën e artikullit të botuar në Journal of Educational and Social Research, mars 2025)

Çështja Çame është një nga plagët më të thella të historisë shqiptare moderne, një dramë e heshtur që për dekada është mbajtur në hije nga agjendat diplomatike dhe interesat gjeopolitike të fuqive të mëdha. Origjina e kësaj çështjeje lidhet me periudhën pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë më 1912 dhe zhvillimet që pasuan Luftën e Parë Ballkanike. Në këtë kohë të pasigurt, kur kufijtë në Ballkan vendoseshin më shumë në tavolina diplomatike sesa në bazë të realitetit etnografik, fati i Çamërisë u vulos në Konferencën e Londrës më 1913.

Delegacioni shqiptar në këtë konferencë përfaqësoi me vendosmëri pretendimet për përfshirjen e Çamërisë në shtetin shqiptar, duke sjellë argumente historike, demografike dhe kulturore për karakterin e saj shqiptar. Megjithatë, fuqitë e mëdha evropiane – Franca, Rusia dhe Britania e Madhe – zgjodhën të mbështesin pretendimet e Greqisë, në kuadër të interesave të tyre më të gjera strategjike në rajon. Shqipëria, e saposhpallur si shtet dhe ende pa një qeveri të konsoliduar, nuk kishte as ndikimin e duhur diplomatik, as kontrollin territorial në jug, pasi zona ndodhej nën pushtim grek.

Pas këtij vendimi, Çamëria përjetoi një periudhë të gjatë represioni dhe përpjekjesh për ndryshim të përbërjes etnike. Pas Luftës së Dytë Botërore, kriza mori përmasa tragjike: mijëra shqiptarë të Çamërisë, kryesisht myslimanë, u dëbuan dhunshëm, u shpallën kolaboracionistë nga autoritetet greke, dhe pronat e tyre u sekuestruan. U penguan të kthehen në atdhe, dhe çështja e tyre u zhduk nga agjenda zyrtare e shtetit grek.

Edhe përpjekjet e Shqipërisë në Konferencën e Paqes në Paris (1919–1920) për të kërkuar drejtësi për çamët rezultuan pa sukses. Greqia, pjesë e aleancës fituese të Luftës së Parë Botërore, shfrytëzoi pozicionin e saj diplomatik për të mbyllur çdo diskutim të mëtejshëm për të drejtën e shqiptarëve në jug.

Kjo padrejtësi ka mbetur e pazgjidhur deri më sot. Pasardhësit e komunitetit çam, të përhapur kryesisht në Shqipëri dhe diasporë, vazhdojnë të kërkojnë rikthimin e të drejtave të tyre – nga njohja e statusit të të dëbuarve, deri te kthimi ose kompensimi për pronat e konfiskuara. Por nga pala greke ka vetëm heshtje dhe mohime.

Ndërkohë, as bashkësia ndërkombëtare nuk ka treguar ndonjë vullnet për ta trajtuar këtë plagë historike. Kombet e Bashkuara, Bashkimi Evropian dhe organizata të të drejtave të njeriut nuk e kanë përfshirë kurrë Çështjen Çame në axhendat e tyre zyrtare. Në këtë kuptim, fati i çamëve është shembull i qartë se në marrëdhëniet ndërkombëtare, drejtësia shpesh mbetet e varur nga fuqia.

Në ndërgjegjen historike shqiptare, kjo çështje është ruajtur si një kauzë kombëtare. Por për ta kthyer këtë në realitet diplomatik, kërkohet një strategji shumë më serioze dhe konsistente nga shteti shqiptar. Vetëm përmes diplomacisë së durueshme, bashkëpunimit rajonal dhe presionit ndërkombëtar, çështja mund të ringjallet dhe të trajtohet në mënyrë të drejtë.

Çështja Çame nuk është vetëm histori – është një dëshmi e qartë e mënyrës se si padrejtësitë e së shkuarës mund të mbeten plagë të hapura për të ardhmen.

Referenca

• Gjoni, M. M. & Tafili, E. (2025). The Cham Issue: International Factors and Albanian Efforts at the Peace Conferences. Journal of Educational and Social Research, Vol. 15, No. 2. https://doi.org/10.36941/jesr-2025-0046

• Akademia e Shkencave e Shqipërisë (2007). Fjalori Enciklopedik Shqiptar. Tiranë: Akademia e Shkencave.

• Vickers, M. (2002). The Albanians: A Modern History. London: I.B. Tauris.

• Biberaj, E. (1999). Albania in Transition: The Rocky Road to Democracy. Boulder: Westview Press.

• Kokolakis, M. (2003). The Muslims of Greece: From the Ottoman Empire to the Greek Nation-State. Athens: Alexandria Publications.